Truyện ngắn đầu tay của H. P. Lovecraft, "Tiếng gọi Cthulhu", được xuất bản trong Weird Tales vào năm 1928, trong đó thiết lập nhân vật này như một thực thể tà ác, đang ngủ đông trong R'lyeh, một thành phố dưới đáy của Nam Thái Bình Dương. Kẻ bị cầm tù Cthulhu dường như là nguồn cơn cho sự lo âu không dứt ăn sâu vào tiềm thức của nhân loại, và cũng là chủ thể thờ phụng của một số tôn giáo của con người (nằm ở một số nơi trên thế giới, bao gồm New Zealand, Greenland, Louisiana, và trong những ngọn núi ở Trung Quốc) và những quái vật khác trong thế giới của Lovecraft (được gọi là Deep Ones[10] và Mi-Go[11]). Truyện ngắn khẳng định một tiền đề cho rằng, trong khi bị mắc kẹt ở hiện tại, Cthulhu cuối cùng sẽ trở lại. Những tín đồ của nó thường tụng "Ph'nglui mglw'nafh Cthulhu R'lyeh wgah'nagl fhtagn" ("Trong ngôi nhà ở R'lyeh, kẻ đã chết Cthulhu chờ đợi một giấc mộng." (In his house at R'lyeh, dead Cthulhu waits dreaming.))[9]

Lovecraft đã đưa ra một phả hệ chi tiết cho Cthulhu (được xuất bản với tên gọi "Letter 617" trong Các Lá thư Chọn lọc)[1] và đặt nhân vật này ở vị trí trung tâm trong văn học tương ứng.[12] Truyện ngắn "The Dunwich Horror" (1928)[13] đề cập tới Cthulhu, trong khi "The Whisperer in Darkness" (1930) gợi ý rằng một trong những nhân vật của ông biết đến những nguồn gốc của sinh vật này ("I learned whence Cthulhu first came, and why half the great temporary stars of history had flared forth." (Tôi đã biết được nơi đầu tiên mà Cthulhu tới từ, và lí do mà một nửa ngôi sao tạm thời của lịch sử đã bùng nổ)).[11] Tiểu thuyết ngắn năm 1931 At the Mountains of Madness đề cập đến "star-spawn của Cthulhu", người đã tham gia cuộc chiến với một chủng loài khác có tên là Elder Thing trước buổi bình minh của con người.[14]

August Derleth, một người có nhiều phát ngôn về Lovecraft, đã sử dụng tên của sinh vật này để xác định một hệ thống truyền thuyết được Lovecraft và những người kế thừa văn học của ông sử dụng: Cthulhu Mythos. Năm 1937, Derleth viết truyện ngắn "The Return of Hastur", và đề xuất hai nhóm các thực thể vũ trụ đối lập:

... the Old or Ancient Ones, the Elder Gods, of cosmic good, and those of cosmic evil, bearing many names, and themselves of different groups, as if associated with the elements and yet transcending them: for there are the Water Beings, hidden in the depths; those of Air that are the primal lurkers beyond time; those of Earth, horrible animate survivors of distant eons.[15]:256

Tạm dịch:

... nhóm các thực thể cổ đại, các Thượng Thần (Elder God), thực thể tốt đẹp của vũ trụ, và những thực thể xấu xa của vũ trụ, mang nhiều tên gọi, và thuộc các nhóm khác nhau, khi gắn liền với các yếu tố và thậm chí đã vượt ra khỏi chúng: đó là các thực thể Nước, ẩn trong các đáy biển; thực thể Không khí là những kẻ ẩn náu nguyên sơ vượt ra khỏi thời gian; và thực thể Đất, những kẻ sống sót tàn bạo khủng khiếp của những năm xa xôi.

Theo sắp xếp của Derleth, "Cthulhu vĩ đại là một trong những thực thể Nước" (Water Elementals) và đã tham gia vào một cuộc cạnh tranh lâu năm với một thực thể Không khí được sắp đặt, Hastur Kẻ câm nín (Hastur the Unspeakable), được mô tả là "anh em khác dòng máu" (half-brother) của Cthulhu.[15]:256, 266 Dựa trên khuôn khổ này, Derleth đã viết một loạt truyện ngắn được xuất bản trong Weird Tales (1944–1952) và được sưu tập thành bộ Dấu chân Cthulhu (The Trail of Cthulhu), miêu tả cuộc đấu tranh của một tiến sĩ Laban Shrewsbury và các cộng sự của ông chống lại Cthulhu và các tay sai của nó.

Các diễn giải của Derleth đã bị chỉ trích, trong số những người khác, bởi tiểu thuyết gia Michel Houellebecq, người cũng là một người hâm mộ Lovecraft. Cuốn sách của Houellebecq H. P. Lovecraft: Against the World, Against Life (2005) đã miêu tả Derleth vì sự cố gắng định hình lại sự liên tục phi đạo đức mang tính nghiêm khắc của Lovecraft thành những cuộc xung đột giữa các lực lượng thiện và ác.[16]

Trong cuốn sách "A Shadow from the Aeons" của John Glasby, Cthulhu được nhìn thấy bởi người kể chuyện lướt qua bờ sông gần lâu đài của Dominic Waldron, và gầm vang. Mô tả vật lý này của vị thần hoàn toàn khác so với mô tả của tất cả các tác giả khác.

Ảnh hưởng của nhân vật cũng mở rộng sang văn chương giải trí: công ty trò chơi TSR đã gộp thành một chương toàn bộ các huyền tích của Cthulhu (bao gồm số liệu thống kê cho nhân vật) trong bản in đầu tiên của Deities & Demigods (1980) - sách giới thiệu của Dungeons & Dragons. TSR, tuy nhiên, không biết rằng Arkham House, đơn vị nắm giữ bản quyền của hầu hết các tác phẩm văn học của Lovecraft, trước đó đã cấp phép sử dụng thông tin về Cthulhu cho công ty trò chơi Chaosium. Mặc dù Chaosium đã quy định TSR có thể tiếp tục sử dụng tài liệu này nếu mỗi ấn bản trong tương lai có một phần ghi danh xuất bản cho Chaosium, TSR từ chối và tài liệu này đã được gỡ bỏ khỏi toàn bộ các phiên bản tiếp theo.[17]

Cthulhu một lần nữa được nhắc đến trong phiên bản tái bản lần thứ năm của Dungeons & Dragons Player's Handbook (2014), sau khi Dagon, một trong những sinh vật hư cấu khác của Lovecraft, được đưa vào một cách nổi bật trong phiên bản tái bản lần 4 của luật chơi.